هیچ ناوەندێکی دەنگ و رەنگی کۆماری ئیسلامی بەرنامەی منداڵان بە زمانی ناوچەیی بڵاو ناکاتەوە"

دەنگ و رەنگی مەهاباد لە وتوێژ لە گەڵ کارمەندێکی پێشووی ئەو ناوەندەدا

ئارام عوسمانی    

                                                                

ئەفسەر (لەیلا) محەممەدی، خەڵکی شاری مەهابادە و ماوەی چواردە ساڵ لە دەنگ و رەنگی ناوەندی مەهاباد، کاری کردووە. ناوبراو بە هۆی کێشەی سیاسییەوە رووی لە هەندەران کردووە و ئێستاش لە وڵاتی سۆئێد دەژی. بۆ ئاگادار بوون لە چۆنێتی بەڕێوەبردنی کارەکان لە دەنگ و رەنگی مەهاباد، ئەو وتووێژەم لە گەڵ ناوبراو پێک هێنا. 

چەند ساڵ لە دەنگ و رەنگی مەهاباد کارت کردووە و ئەگەر دەکرێ بڵێی کە شێوازی وەرگرتنی کارمەند لە دەنگ و رەنگی مەهاباد دا چۆنە؟

من لە مانگی خەرمانانی ساڵی ١٣٧٧ تا مانگی پوشپەڕی ساڵی ١٣٩١ بە شێوەی (قراردادی) لە دەنگ و رەنگی مەهاباد کارم کردوە. شێوەی وەرگرتن لە دەنگ و رەنگی مەهاباد دا وەک هەر ئیدارەیەکی دیکەی حکومەتیی لە کۆماری ئیسلامی دایە کە لە سەرەتاوە راگەیاندنێک دەدەن کە پێویستیان بە کارمەند لە بەشە جۆراوجۆرەکان داهەیە و کۆمەڵیک کەس کە توانایی کار کردن لەو بەشانە دا لە خۆیان شک دەبەن نێو نووسی دەکەن و دوای وەرگرتنی تێستی کاری کۆمەڵێک قەبووڵ دەبن و دەتوانن لەوێ بە شێوەی (حق الزحمەای) کار بکەن.

دوای تێپەڕ کردنی ئەو قۆناغە کەسێک کە وەک کارمەند وەردەگیرێ، یەکسەر کارەکەی دەست پێدەکا؟ 

نەخێر، ئەو کەسانەی کە وەردەگیرێن، بە بەشی ئەمنیەتی (حراست) ناوەندی دەنگ و رەنگی مەهاباد دەناسێنرێن کە لێکۆڵینەوەیەکیان لە سەر بکرێ، بۆ ئەوەی دڵنیا بن کە ئەو کەسانە هیچ پێشینەیەکی خراپی سیاسیی، کۆمەڵایەتیی و ئایینی و ئەمنیەتییان لە روانگەی دەوڵەتەوە نییە، یان بە واتایەکی دیکە پێشترخۆیان یان بنەماڵەیان سەر بە هیچ هێزێکی ئوپوزسیۆن نەبووبن. بەڵام با ئەوەش بڵێم، زۆر کەس (یەک لەوانە بۆخۆم) بنەماڵەیان یان کەسێکیان سەر بە هێزەکانی ئوپوزسیۆنە، بەڵام ئەو کەسانە کە ئەو پرسیارانەیان بۆ وەرگیران لە دەنگ و رەنگی مەهاباد لێ دەکرێ، رەنگە حاشا لەوە بکەن کە کەسێکیان سەر بە حیزبە کوردییەکانە. ئەو کەسانە وەردەگیرێن لە دەنگ و رەنگی مەهاباد، بەڵام لە دواتر دا وەکوو خاڵێکی لاواز لە لایەن خودی (حراست)ەوە بە دژیان بەکاری دەهێننەوە. چون ئەوان لە سەرەتاوە دەزانن کە تۆ کێی و چ کەسێک لە بنەماڵەکەت دا سیاسییە یان نا. تا ئەو رۆژەی کە بە دڵی ئەوان بەردەوام بی لە کار کردن ئەوا لە تواناییەکانت بەهرە وەردەگرن، بەڵام بە هیچ شێوەیک مافی وەرگرتنی دایمیت نییە لەو ئۆرگانە حکومەتییەی ئێران دا. هەروەها ئەو کەسانەی کە سەر بە ناوەندە ئەمنییەتییەکانی وەکوو بەسیج و سوپان، بە بێ هیچ لێپرسینەوەک و لێکۆڵینەوەیەک لەو ناوەندە دا کاری باش و دایمیان پێ دەدرێ.

لە چ بەشێکی دەنگ و رەنگی مەهاباد کارت دەکرد؟ 

لە بەشە جۆراوجۆرەکانی ناوەندیدی دەنگ و رەنگی مەهاباد دا کارم کردووە، مونتاژی بەرنامەی راپۆرتی رۆژ، بەرنامەی رۆتینی ناوچەیی (محلی) تدوینی فیلم و سریال هەروەها بەرنامە بۆنەییەکان وەک حەوتووی، بەسیج و دەوڵەت و بەرگری پیرۆز و رۆژەکانی وەک ٢٢ی رێبەندان و دەیەی فەجر. هەروەها لە بەشی رێژی وەک (منشی صحنە)ی بەرنامە راستەوخۆکان کارم کردووە. هەروەها لە هەموو ماوەی کار کردنم دا لە دەنگ و رەنگی مەهاباد، لە بەشی منداڵان، تازە پێگەیشتوان و لاوان دا کارم کردووە. 

با بێینە سەر ئەو باسە کە شێوازی بەڕێوە بردنی بەرنامەکان لە دەنگ و رەنگی مەهاباد چۆنە و تا چەندە کەسێک کە ئامادەکاری بەرنامەی هەیە، سەربەخۆیی لە کارەکانی دا پێ دەدرێ؟ 

ئامادەکردن و دارشتنی بەرنامەکان لەو ناوەندی دەنگ و رەنگی مەهاباد دا لە چوارچێوەیەکی تایبەت دایە کە بە پێی سیاسەتە دارێژراوەکانی گشتی (سازمان صدا و سیمای) کۆماری ئیسلامی بەڕێوەدەچێ و هیچ کەس ناتوانێ بەدەر لە وچوارچێوەیە بەرنامەیەک بەڕێوە ببات. بەرنامەیەکیش کە درووست دەکرێ لهەر لە سەرەتای نووسین و داڕشتنی فکرەی بەرنامەکەوە تا دەچێتە سەر ئانتێن، دەبێ بە ژێر فیلتێرە جۆراوجۆرەکانی ناوەندی دەنگ و رەنگی مەهاباد و ناوەندی دەنگ و رەنگی گشتی کۆماری ئیسلامی دا رەدببێ.

ئەو چوارچێوە گشتیان چین و مەبەستت چیە لەوەی کە بەرنامەکان دەبێ لە ژێر فیلتێری ناوەندی گشتی دەنگ و رەنگی کۆماری ئیسلامییەوە رەد بێ؟ 

سیاسەتی گشتی یان چوارچێوەی گشتی کارەکان لە دەنگ و رەنگی کۆماری ئیسلامی دا بە هەموو ناوەندەکانیەوە ئەوەیە کە نابێ بە هیچ شێوەیەک بەرنامەیەک لە دەرەوەی بیرو بۆچوون و ئیدئۆلۆژی کۆماری ئیسلامی دەربچێت. بەڵام لە ناوەندە کوردییەکان ویەک لەوانەش مەهاباد، چوارچێوەگەلێک و چاودرێرییەکی زۆر تایبەت هەیە. لە ناوەندی دەنگ ورەنگی مەهەباد دا بە هیچ شێوەیەک ناتوانرێ ئەو رووداوانەی کە لە مەهاباد و ناوچەکانی دەورووبەر روودەدەن، بڵاو بکرێتەوە. تەنیا رووداوگەلی سرووشتی لە ناوچەکە دا، وەک هەواڵ و راپۆرت بڵاو دەکرێتەوە. بەڵام جیا لەوە، ناوەندی دەنگ و رەنگی مەهاباد بۆی نییە، کێشە و گرفتەکانی خەڵک، لە بوارکانی کۆمەڵایەتی، یاسایی و ئابوورییەوە بڵاوبکاتەوە. هەروەها بڵاو کردنەوەی رووداو و کێشە سیاسییەکان لە ناوچەکە دا خاڵی سوورە و تەنیا ئەو شتانە بڵاو دەکرێتەوە کە پێوەندی بە کارو چالاکی شارەدار و ئوستانداری گشتی مەهاباد و ورمێ یا بەرپرسانی کۆماری ئیسلامیەوە هەیە. پاساویش ئەوەیە کە بڵاو بوونەوەی کێشەی خەڵک یان گیرانی کەسێک جا بە هەر تۆمەتێک بێ، دەبێتە هۆی پشێوی لە شارەکە دا. شتێکی دیکەی کە زۆر گرینگە، لەگەڵ ئەوەی کە خەڵکی شاری مەهاباد، سوننە مەزهەبن، هەروەها لەگەڵ ئەوەشدا کە ناوەندی دەنگ و رەنگی مەهاباد، ناوەندێکی ناوچەییە و تەنیا شاری مەهاباد و دورووبەری لە خۆی دەگرێ، بەڵام دیسان مامۆستایانی ئایینی، کە وتووێژیان لەگەڵ دەکردرێ یان لە بەرنامەکان دا بەشدار دەبن، بە هیچ شێوەیەک بۆیان نییە باس لە خەلیفەکانی سوننە و قانون و شەرعی سوننە مەزهەبەکان بەو شێوەیەی کە هەیە بەیان بکەن. تەنانەت کاتێک کە نوێژی هەینی شاری مەهاباد بڵاو دەکرێتەوە، رێگە نادرێ کە نوێژکەرەکان لە کاتێک دا وەک سوننە مەزهەبەکان دەستیان گرتووە، بڵاو بکرێتەوە. ئەوە لە کاتێک دایە کە گرینگیەکی تایبەت دەدرێ بە ئیمامانی شیعە مەزهەب و لە بۆنە تایبەتییەکانی شیعەکان دا بەرنامەی تایبەت دادەنرێ. زۆریش هەوڵ دەدرێ کە ئیمامانی شیعە بە منداڵان و تازە پێگەیشتوان بناسێنرێن و نێوی ئیمامان و بۆنەی شیعەمەزهەبەکان لە بەرنامەی منداڵان دا زۆر گرینگی پێ دەدرێ.

باسی منداڵانت کرد لە سەرەتای وتووێژەکەش دا باست کرد کە لە بەشی منداڵان دا کارت کردووە. بەرنامەی منداڵان چۆن بەڕێوە دەچێ؟

بەرنامەی منداڵان و تازە پێگەیشتوان نەک تەنیا لە شاری مەهاباد، بەڵکوو لە سەرجەم ئێرانێ دا دەبێ بە زمانی فارسی بێ. ئەوە دەستوورێکی گشتییە لە سەراسەری ئێران دا کە بەرنامەی منداڵان و تازە پێگەیشتوان بە هیچ شێوەیک نابێ جیا لە زمانی فارسی بە زمانی ناوچەیی و ئەو زمانانە بێ کە لە ئێران دا بوونیان هەیە. ئەوە لە کاتێک دایە کە منداڵانی ناوچەکانی ئێمە لە نێو ماڵ و تەنانەت لە کۆڵان و بازاریش دا یا لە دێهاتەکانی خۆیان بە زمانی کوردی قسە دەکەن و زۆر سەختە بۆ منداڵان کە لەو بەرنامانە تێ بگەن. با تەئکید لە سەر ئەوە بکەمەوە کە بەرنامەی منداڵان و ئەوەی کە ئەو بەرنامانە نابێ بە زمانی زگماکی ئەو ناوچانە بڵاو ببنەوە، راستەوخۆ لە لایەن ناوەندەوە، واتە لە تارانەوە چاودێری دەکرێ.

کەواتە دەنگ و رەنگی مەهابادێ تەنیا بۆ ئەوەیە کە سیاسەتەکانی کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکە دا برەو پێ بدا، ئەگیان هیچ پێوەندییەکی بە کلتوری ناوچەکەوە نییە؟

بەڵێ، ئەوە شتێکی ئاساییە کە سەرجەم ناوەندەکانی راگەیاندن لە ئێران دا تەنیا بیرو بۆچوونەکانی کۆماری ئیسلامی بەڕێوەدەبەن و ئامانجیان زۆرتر پەرە پێدانی کلتووری ناوەند و هەروەها شیعە گەرییە لە ناوچەکە دا. هەروەک لە سەرەش وتم، دەنگ و رەنگی کۆماری ئیسلامیش کاری ئەوەیە کە بە شێوەی ریشەیی کار بکات و بۆ ئەو مەبەستەش منداڵان و تازە پێگەیشتوانی کردۆتە ئامانج.

با بێینە سەر باسێکی تر، تۆ کاری مونتاژیشت کردووە لە دەنگ و رەنگی مەهاباد دا. چۆنێتی مونتاژ و بڵاو کردنەوەی راپۆرتەکان کە بەدەستتان دەگا چۆنە؟ 

هەروەک پێشتریش باسم کرد، مونتاژ کردن لە دەنگ و رەنگی ناوەندی مەهابادێ ژێر فیلتێر دا رەد دەبێ، واتە راپۆرتەکان یان بەرنامەیەک کە بڵاو دەکرێتەوە، پێشتر دەبێ سەرجەم فیلتێرەکانی رەد کردبێ.

چۆن، دەکرێ نموونەیەک باس بکەی؟ 

بۆ وێنە، راپۆرتی پێشوازی کردن لە سەرکۆماری ئێران. خەڵکێکی زۆر زۆر کەم، کە زۆربەیان سەر بەناوەندە ئەمنییەتییەکانی وەک بەسیج و سوپا بوون بەشدار دەبن و دەچن بۆ پێشوازی سەرکۆمار. ئێمە کە بەرنامەکانمان ساپۆرت دەکرد بۆ تارانێ، تێکەڵاوێکی راپۆرتەکانی شارەکانی دیکەی وەکوو بۆکان، شاهین دێژ، میاندو و مەهابادمان تێکهەڵکێش دەکرد و بە نێوی مەهابادەوە دەمانناردە سەر ئانتێن. شتێکی دیکەش کە زۆر گرنگە، چوار رۆژ دوای دوای تەقینەوەکەی ٣١ی خەرمانانی ١٣٨٩، هێزە ئەمنییەتییەکانی کۆماری ئیسلامی رایانگەیاند کە ئەنجامدەرانی تەقینەوەکەیان کوشتووە. هەر بەو بۆنەوە داوایان لە خەڵکی شار کرد کە شادی بکەن و تاکسییەکانی شاریان ناچار کردبوو کە گوڵ لە ماشێنەکانیان بدەن و شیرینی بڵاوبکەنەوە و بنەماڵەی کوژراوەکان، بە بەدەستەوە گرتنی وێنەی خومەینی و خامەنەیی بە ئاڕمی سپاوە بێنە نێو شەقامەکان و خۆشحاڵی خۆیان دەرببڕن. من ئەرکی مونتاژی ئەو بەرنامەیەم پێ ئەسپێردرابوو. هیچ وێنە یان فیلمێک کە نیشاندەری ئەوە بێ ئەو کەسانەی کە ئیدیعایان دەکرد دەستگیریان کردوون، لە دەست دانەبوو. تەنیا راپۆرتێک بوو فەرماندەی سوپا لە نێو ئەو مەراسیمە شادییە دا کە رێکیان خستبوو، قسەی کرد و رایگەیاند کە ئەوان سی کەسیان لە ئەنجامدەرانی تەقینەوەکە کوشتووە و دوو کەسیان هەڵاتوون و ئەوەش بۆ ئەوان جێگای شانازییە کە ئاوا زوو ئەوانیان دۆزیوەتەوە. داوایان لە من کرد کە ئەو بەرنامەیەم مونتاژ کرد، هەر وێنەیەک کە ئاڕمی سوپای لە سەرە دەری بێنین، بۆوەی کە نیشان بدرێ کە ئەوانەی لەوێن سەرجەمیان خەڵکی ئاسایین، کە وانەبوو.

جیا لەوانەی کە لە سەرەوە باست کرد، چ کارێک یان بەرنامەیەکی دیکە لە دەنگ و رەنگی مەهاباد بەڕێوەدەچوو؟ 

لە دەنگ و رەنگی مەهابادێ، چەند بەش هەبوون کە کارمەندی تایبەتی خۆیان هەبوو و کارمەندانی دیکە بۆیان نەبوو بچنە ئەو بەشانەوە. یەکێک لەو بەشانە، بەشی زەبت و کۆنتڕۆڵی کاناڵە تلیوزیۆنییە کوردییەکانی دەرەوی وڵات بوو. ئەوەندەی من بزانم سەرجەم بەرنامەکانی ئەو کاناڵانە، زەبت و بە زمانی فارسی تەرجەمە دەکرا و دەنێردرا بۆ تاران.

وەک دوایین پرسیار، هۆی واز هێنانت لە دەنگ و رەنگی مەهاباد چی بوو؟ 

وەک لە سەرەتاوە وتم من بە شێوەی (حق الزحمەای) لە دەنگ و رەنگی مەهابادێ کارم کردووە و لە زۆربەی فێستیڤاڵەکانی سەرجەم ناوەندەکانی ئێران دا بەشدار بووم و خەڵاتم وەرگرتووە. بەڵام بە هۆی کێشەی (گزینش)ی لە تاران ئەمن نەمتوانیوە وەک کارمەندی رەسمی لەو مەرکەزە دا دامەزرێم. بەو هۆیە کە تا سەردەمێکی (گزینش)ت لە تاران دایم نەبێ، هەرچەند کارەکەت باش بێ و پێویستیان بە یارمەتی تۆ هەبێ، داتنامەزرێنن. (گزینش) لە تاران تەنیا لە سەر ئەوە ساغ دەبێتەوە کە تۆ بڕوات بە ویلایەتی فەقێ هەیە یان نا. هەروەها لە بواری ئایینییەوە چەندت زانیاری هەیە و چەند سووری لە سەر بە جێگەیاندی فەریزە دینییەکان. هەروەها ئەندامی کام یەک لە ئۆرگانە ئەمنییەتیەکانی وەک سوپا و بەسیج بی یان نا. خۆشت نابێ هیچ پێوەندیەکت بە هیچ هێزێکی سیاسیی بێ یان کەسێک لە بنەماڵەکەت سیاسیی بێ. بە هۆی ئەوەی کە من هیچ یەک لەو مەرجانەی (سازمان گزینش)م نەبوو و سیاسەتەکانی ئەو سازمانەم قەبووڵ نەبوو و بۆخۆشم لە بنەماڵەیەکی سیاسیی بووم و نەبوومە ئەندامی بەسیج یان سوپا، بەو هۆیانە ناچار کرام واز لە کاری دەنگ و رەنگی مەهاباد بێنم و ئەو ماوەیەش کە لەوێ بووم بەردەوام لە ژێر چاودێری دابووم و پێویستیان بە کارەکەم بوو، هەموو ساڵێش (گزینش)ەکەم بۆ یەک ساڵ درێژ دەکرایەوە کە من لەو ماوەیە دا بتوانم سیاسەتەکانی وان قەبووڵ بکەم وهاوکاریان بکەم.